De impact van operatie Clickfonds

Publicatiedatum 30-09-2025, 7:57

De Clickfondsaffaire (1997) heeft grote impact gehad op wet- en regelgeving, opsporing,  rechtspraak en het toezicht op financiële markten en producten. Het was eveneens een laatste duwtje naar het samengaan van de FIOD met de Economische Controledienst (ECD) van het Ministerie van Economische zaken. Een samenvoeging die versterking van de fiscale en financiële opsporing betekende, plus een significante uitbreiding van het takenpakket en aantal medewerkers van de FIOD.

Suzan, toen senior rechercheur van het onderzoek bij de ECD, nu afdelingshoofd bij de FIOD en Eric, indertijd rechercheur bij de FIOD en tegenwoordig landelijk vaktechnisch coördinator, kijken terug op een bijzondere zaak die grote impact heeft gehad op de organisatie, het werk en de strafrechtketen. Eric: ‘Het Clickfonds-onderzoek richtte zich op drie hoofdlijnen: coderekeningen in Zwitserland van een Nederlandse vermogensbeheerder, front running* en handel met voorkennis én connecties met drugshandel en witwassen. Het was een complex onderzoek met veel internationale componenten.’ Suzan: “In het werk kwamen de FIOD en ECD elkaar vaker tegen. Werkterreinen overlapten elkaar regelmatig. In dit geval startte de FIOD een onderzoek naar coderekeningen en zocht de samenwerking met de ECD vanwege de beursdelicten.”

Het onderzoek legde verschillende knelpunten in de keten bloot. Toezichthouders werkten moeizaam met elkaar samen. Informatieverzoeken werden vertraagd of zelfs tegengehouden met rechtszaken, herinneren Suzan en Eric zich. “Daarbij, het delict witwassen bestond nog niet. Alles ging onder de noemer van het delict ‘heling’. Dat is strafbaar maar is juridisch gezien een lichter delict.” Dat én het internationale karakter bemoeilijkten ook het krijgen van bankinformatie vanuit Zwitserland. “Nu is er internationale wetgeving die uitwisseling van informatie gemakkelijker maakt. Toen had Zwitserland nog een strikt bankgeheim. Je kwam er niet binnen met een verdenking van belastingfraude. Mede doordat er connecties waren met drugshandel kregen we uiteindelijk wel documenten uit Zwitserland.”

Allereerste keer tappen

Suzan: “Ik weet nog wel dat we om de beurt de tap moesten afluisteren. Die opnames deden we toen nog op cassettebandjes. Je moest scherp zijn en het bandje omdraaien en verwisselen als die vol was. Soms miste je stukken van de gesprekken op de band omdat het verwisselen niet zo snel ging. Voor mij was het Clickfonds de allereerste keer dat ik tapte. Precies in mijn gesprek vertelde de verdachte dat hij de eigenaar was van een coderekening. Hij zei: ‘Dat is mijn rekening. Daar staan miljoenen op.’ Die uitspraak gaf wel energie.”  

‘We gingen maar door en door’

De instap en doorzoeking op vrijdagmiddag 24 oktober 1997 om 16u aan het Beursplein in Amsterdam staat ze 28 jaar later nog scherp voor de geest. Suzan: “Zodra de beurzen gesloten waren, gingen we naar binnen. De doorzoekingen gingen dag en nacht door om ze af te ronden voordat op maandag de beurzen weer opengingen. We wilden de beurzen zo min mogelijk beïnvloeden. Na de doorzoekingen was het zoeken naar een beetje balans tussen werk en privé. Ik had toen een gezin met 2 jonge kinderen. Terwijl ik voor hun stond te koken, had ik de laptop op het aanrecht staan. We gingen maar door en door. Eric, jij hebt toch één van de hoofdverdachte verhoord?”

Eric bescheiden: “Ja, dat klopt inderdaad. Ik was pas net rechercheur maar het team vond dat ik wel goed kon verhoren.” Hij herinnert zich de adrenaline en saamhorigheid van de ploeg FIOD en ECD-mensen die maandenlang met veel energie en toewijding dag en nacht werkten om al het in beslaggenomen materiaal te onderzoeken, de verdachten en getuigen te horen. “Ik woonde alleen in die tijd en kwam gerust om 4u ’s nachts thuis. Viel in bed en de volgende ochtend weer vroeg op pad met mijn maat en dan weer de hele dag door tot diep in de nacht. Uiteindelijk had ik geen eten meer in huis maar toen heb ik mezelf uitgenodigd voor het ontbijt bij mijn maat en zijn gezin. Ik moest toch eten.”

Strafketen en samenwerking beter georganiseerd

Fiscaal is er 90 miljoen gulden (ongeveer 40 miljoen euro) aan verzwegen belastinggeld geïnd. Coderekeningen zijn verboden. Het toezicht is versterkt met onder meer de oprichting van het Financieel Expertise Centrum (FEC) en de Autoriteit Financiële Markten. De opsporing is versterkt door het samengaan van de FIOD en de ECD. Het Openbaar Ministerie besloot tot het oprichten van het in fraude gespecialiseerde Functioneel Parket (2003). En witwassen werd een vermogens- en ondermijningsdelict. Eric: “Door de beweging die de operatie Clickfonds heeft veroorzaakt, hebben we de strafrechtketen en samenwerking veel beter georganiseerd. Ik ben ervan overtuigd dat we daardoor bijvoorbeeld in de Klimop-zaak meer veroordelingen hebben gekregen.”

Na het aanleveren van het proces-verbaal bij het Openbaar Ministerie is operatie Clickfonds van a tot z diepgaand geëvalueerd om in de toekomst in dit onderzoek gemaakte fouten niet te herhalen. Eric en Suzan: “Het doel van strafrecht is altijd objectieve waarheidsvinding. We hadden veel aanwijzingen en indirecte bewijzen maar niet alle verdenkingen werden uiteindelijk bewezen.” Eric: “Ik kreeg nadien de opdracht om als vaktechnisch coördinator methoden te bedenken waardoor we konden leren van operatie Clickfonds in grote onderzoeken. Daar is bijvoorbeeld de vaktechnische risicoanalyse aan het begin van een onderzoek uitgekomen. Daarbij wordt gekeken naar de zaak inhoudelijk, de bewijsbaarheid, de haalbaarheid van een onderzoek en wat we in juridische termen ‘tegenspraak’ noemen. Alles bedoeld om tunnelvisie te voorkomen. Dus dat je alleen nog maar bewijzen ziet die je verdenking onderbouwen en niet breder kijkt. Deze risicoanalyse doen we nog steeds.”

Eén opsporingsdienst

Tijdens operatie Clickfonds blijkt de meerwaarde van een grotere opsporingsdienst en wordt in 1999 de ECD overgeheveld, eerst naar de Belastingdienst, in 2002 gaan de FIOD en de ECD samen verder onder de naam FIOD-ECD. Sinds 2010 heet de opsporingsdienst weer FIOD. Suzan: “De ECD kwam met 300 mensen bij de FIOD die toen uit 600 mensen bestond. De fusie ging wel gepaard met wat interne weerstand.” Eric: “Tot de fusie was je binnen de FIOD ‘groen of blauw’. Dus je was fiscaal rechercheur (blauw) of van de Douanerecherche (groen), die twee takken hadden ieder een eigen cultuur. Met de ECD kregen we een derde cultuur erbij. En gebruikelijke onrust rondom een fusie. Arbeidsvoorwaarden werden gelijkgetrokken, het takenpakket werd breder en diverser. Het was wennen maar daar merk je nu niets meer van. De interne cultuur van de FIOD is sindsdien altijd in beweging geweest. Had je vroeger minimaal een basis in fiscaliteit en boekhouden, nu werven we mensen met een veel diversere achtergrond. Vroeger was hbo-niveau ‘hoog genoeg’. Maar een zaak als operatie Clickfonds waarin specialistische kennis op hoog niveau noodzaak was, toonde aan dat we specialisten op allerlei gebied in huis moeten hebben, ook op academisch niveau. De wereld en de tegenstanders veranderen voortdurend, daarop moet je als FIOD een goed antwoord hebben.”

* Front running is een vorm van marktmisbruik in de financiële wereld. Het betekent dat iemand met voorkennis van een grote beursorder hier misbruik van maakt door zelf alvast te handelen vóórdat die order wordt uitgevoerd.