Arusha: een onderzoek met verregaande impact

Publicatiedatum 30-09-2025, 7:57

Soms begint een groot verhaal met een paar losse puzzelstukjes. In het geval van de zaak Arusha waren dat signalen uit Zweden en Zwitserland: rechtshulpverzoeken die in Nederland binnenkwamen met het verzoek om doorzoekingen en verhoren. Tegelijkertijd was het Nederlandse team al bezig met het verzamelen van krantenartikelen en een Zweedse documentaire over het telecombedrijf Teliasonera. “We zagen de signalen uit het buitenland binnenkomen terwijl we zelf al aan het graven waren,” vertelt Albert Jan, projectleider van het onderzoek. “Toen ook de VS zich meldde, wisten we: dit is groot. We hebben toen alle partijen bij elkaar gebracht en zijn in nauwe samenwerking aan de slag gegaan.”

Het onderzoek kreeg de naam Arusha en groeide uit tot één van de meest invloedrijke corruptiezaken in de Nederlandse opsporingsgeschiedenis. Het bestond uit drie sporen: de omkopers Vimpelcom, TeliaSonera en de ‘omgekochte’, genaamd Takilant – een offshore vehikel in Gibraltar dat werd gebruikt om steekpenningen te verbergen. In totaal ging het om honderden miljoenen euro’s aan steekpenningen aan de dochter van de president van Oezbekistan in ruil voor telecomlicenties in dat land. Zij mocht van haar vader de telecomindustrie van Oezbekistan ‘managen’. 

De onderzoeken betreffende beide telecombedrijven zijn afgerond met buitengerechtelijke afdoeningen, bij elkaar opgeteld ruim 850 miljoen euro. 

“Wat het extra bijzonder maakte,” zegt Albert Jan, “was dat we voor Takilant een veroordeling én ontnemingsvordering van 124 miljoen euro wisten te realiseren. Het bedrag dat we ook onder beslag hadden liggen. Bijzonder omdat Takilant in Nederland geen handelingen had verricht – behalve dan het gebruiken van een escrow-/derdenrekening bij een Nederlandse notaris. Dat gaf ons de benodigde rechtsmacht.”

Intensieve opsporing en cruciale opname

De opsporing zelf was intensief. Naast de gebruikelijke doorzoekingen en vorderingen werden de CEO, CFO en General Counsel van beide telecombedrijven getapt. Bij Vimpelcom werden zelfs het kantoor van de CEO en de vergaderzaal afgeluisterd.
“Die opname vertrouwelijke communicatie (OvC) was behoorlijk arbeidsintensief, maar leverde goud op,” herinnert Albert Jan zich. “We hoorden letterlijk hoe ze intern spraken over de omkoping. En onze doorzoeking leidde tot een intern onderzoek bij Vimpelcom zelf. Daardoor konden we goed volgen wat zij al boven tafel hadden.”

Overweldigende hoeveelheid data

De hoeveelheid data was overweldigend – honderden miljoenen digitale bestanden. Gelukkig gaf de OvC richting aan waar het bewijs zich waarschijnlijk bevond.
“Ik vergeet nooit dat moment tijdens een verhoor,” zegt Albert Jan. “We legden notulen van een Board meeting uit 2005 op tafel. Daarin stond letterlijk: ‘to allocate that thing with the daughter’. De advocaat van Vimpelcom zei daar later over: ‘that was the moment when the shit hits the van’. Vanaf dat moment werkten ze mee in plaats van ‘meestribbelen’. 

Internationale samenwerking

De samenwerking met buitenlandse opsporingsdiensten was intensief en hecht. Nederland werkte in JIT-verband (joint investigation team) met Zweden en Zwitserland, en parallel met de VS. Coördinatiebijeenkomsten vonden plaats bij Eurojust.

“Samenwerken lukt pas echt als je elkaar fysiek ontmoet,” zegt Albert Jan. “Vertrouwen bouw je op door samen te werken, niet alleen door te praten. En je moet elkaar ook de credits gunnen. Uiteindelijk gaat het erom dat we de verdachten pakken – niet wie er met de eer strijkt.”

Nieuwe werkwijze

Voor het opsporingsteam team betekende Arusha ook een nieuwe manier van werken. In plaats van te zoeken naar bewijs om de hypothese uit het aanvangsproces-verbaal te bevestigen, werd gewerkt met onderzoeksvragen en een relaas op basis van gebeurtenissen. “We wilden af van het gevaar van de ‘confirmation bias,” legt Albert Jan uit. “Niet zoeken naar bewijs van wat je al denkt te weten, maar reconstrueren wat er echt is gebeurd. Het is misschien meer werk, maar het levert een veel beter beeld op. En uiteindelijk zijn we van de waarheidsvinding, nietwaar?”

Lessen geleerd: het einddossier

Achteraf gezien zou Albert Jan één ding anders doen: eerder beginnen met het opbouwen van het einddossier. Uiteindelijk wilden we ook de  individuen vervolgen, dus werd een compleet dossier vereist. Dat proces kwam pas laat op gang – en dat was pittig.”

De impact van Arusha

De impact van Arusha was groot. Het leidde (mede) tot de oprichting van het Anti-Corruptie Centrum (ACC), een gespecialiseerd team binnen de FIOD dat complexe corruptiezaken zelfstandig oppakt en uitvoert. “Nederland kreeg internationaal destijds best wat kritiek op de aanpak van corruptie,” zegt Albert Jan. “Maar met de oprichting van het ACC en de resultaten die we behaald hebben wordt aan de oplossing gewerkt.”

Persoonlijke betekenis voor het team

Voor Albert Jan en het Arusha-team betekende dit onderzoek ook persoonlijk veel. “Voor mij was het de springplank naar de functie van projectleider bij het ACC. Maar niet alleen voor mij, bijna het hele Arusha-team is daarna meeverhuist naar het ACC in Utrecht. Door Arusha, en de andere werkwijze, kwamen we in beeld bij de FIOD-leiding in Utrecht. Daarna kregen we ook andere grote zaken op ons bordje.”

Onmogelijk? Nee.

Was het ooit onmogelijk? “Nee,” zegt Albert Jan resoluut. “Al waren er wel spannende momenten. Maar zoals mijn teamleider Ton Scholing ooit tegen mij zei: ‘jij bent van het type: ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’.  Maar dat gold eigenlijk voor het hele team. Ik zie deze instelling gelukkig veel vaker bij FIOD- rechercheurs. We zijn allemaal verschillend, maar met respect voor elkaars kennis en kunde zijn we als FIOD heel sterk.”

Advies aan collega’s

Zijn advies aan collega’s? “Je moet een beetje taai zijn. De weerstand die je in dit soort onderzoeken ervaart zit vaak niet op de inhoud, maar op het proces – en soms op de persoon. Maar je maakt hele bijzondere dingen mee en kunt echt het verschil maken. De omkoper en de omgekochte zullen alles doen om hun sporen uit te wissen. Vaak zijn de stoepjes al aardig schoongeveegd als wij langskomen. Lekker puzzelen dus.”

Het verschil maken

En dat puzzelen loont. Want of het nu gaat om een corruptiezaak, een beleggingsfraude van honderden miljoenen, een btw-carrouselzaak, een intellectueel eigendomszaak of een juridisch geschil over inhouse counsels met Shell – het is de kennis, kwaliteit en vasthoudendheid van de rechercheurs ‘achter’ de onderzoeken die het verschil maken.